“From Columbus to Castro: The History of Cuba (2016)” belgeseli, Küba’nın 500 yıla yayılan karmaşık ve çalkantılı tarihini ayrıntılı şekilde ele alıyor. Kristof Kolomb’un 1492’de adaya ulaşmasıyla başlayan anlatı, Küba’nın İspanyol İmparatorluğu’na katılması, yerli Taíno halkının sistematik biçimde yok oluşu ve Avrupa hastalıklarıyla nüfusun çöküşü gibi kritik dönüm noktalarıyla başlıyor. Diego Velázquez de Cuéllar’ın Baracoa’daki ilk yerleşim girişimi ve ardından Havana’nın kurulmasıyla birlikte adanın stratejik önemi giderek artar. Bu dönem aynı zamanda Afrika’dan getirilen yüz binlerce kölenin şeker tarlalarında zorla çalıştırılmasıyla şekillenir. Köleliğe dayalı bu ekonomi, sadece Küba’nın değil, tüm Karayipler’in sosyal yapısını belirleyen en önemli faktörlerden biri olur.
Belgesel, 19. yüzyılda ortaya çıkan bağımsızlık hareketlerine geniş yer ayırıyor. José Martí’nin öncülüğünde yükselen ulusal uyanış, İspanyol hakimiyetine karşı yoğun direnişe dönüşür. 1898’deki İspanyol-Amerikan Savaşı, Küba’nın kaderini değiştirir. Savaş sonunda İspanya yenilir ve ABD, Küba üzerinde büyük bir nüfuz kurar. Her ne kadar bağımsızlık ilan edilse de, Platt Değişikliği ile ABD’nin Küba iç işlerine müdahale hakkı resmiyet kazanır ve Guantánamo Körfezi’ndeki askeri üs bunun en somut örneği olur. Bu durum, adada artan bir Amerikan etkisi ve yerel tepkileri beraberinde getirir.
20. yüzyılın ilk yarısı boyunca Küba’da siyasi istikrarsızlık ve dış müdahaleler yoğun biçimde hissedilir. Özellikle 1933’teki darbeden sonra iktidarı ele geçiren Fulgencio Batista, Küba siyasetinin en tartışmalı figürlerinden biri haline gelir. 1940’ta yürürlüğe giren ilerici anayasa, kısa ömürlü olur; Batista 1952’de bir kez daha darbeyle yönetimi ele alır ve otoriter rejimini kurar. Bu dönemde yolsuzluk, yoksulluk ve baskılar yaygınlaşırken, Fidel Castro’nun önderlik ettiği devrimci hareketler halk arasında destek bulur. 1953’teki Moncada Kışlası Baskını başarısızlıkla sonuçlansa da, 1956’da Sierra Maestra dağlarında başlatılan gerilla savaşı, 1959’da devrimin zafere ulaşmasını sağlar.
Fidel Castro’nun iktidara gelmesiyle Küba köklü bir dönüşüm yaşar. Toprak reformları, uluslararası şirketlerin kamulaştırılması, ücretsiz sağlık ve eğitim hizmetlerinin yaygınlaştırılması gibi adımlarla sosyalist bir sistem kurulur. Aynı zamanda Sovyetler Birliği ile kurulan sıkı ittifak, Küba’yı Soğuk Savaş’ın merkezlerinden biri haline getirir. ABD ile ilişkiler hızla gerilir; 1961’deki Domuzlar Körfezi Çıkarması ve 1962’deki Küba Füze Krizi, dünyanın nükleer savaşın eşiğine gelmesine neden olur. Castro liderliğindeki Küba, Latin Amerika ve Afrika’daki çeşitli devrimci hareketleri destekleyerek uluslararası bir rol üstlenir.
Belgesel, Küba’nın devrim sonrası dönüşümünün hem iç dinamiklerini hem de dış politikadaki etkilerini ayrıntılarıyla ele alırken, aynı zamanda halkın gündelik yaşamına da odaklanıyor. Eğitimde sağlanan başarılar, okuryazarlık kampanyaları ve sağlık sistemindeki ilerlemeler, bir yandan devletin başarı hanesine yazılırken, diğer yandan muhalif seslerin bastırılması ve ifade özgürlüğünün sınırlandırılması eleştiriliyor. Ekonomik ambargolar ve iç üretimdeki zorluklar nedeniyle Küba uzun yıllar süren kıtlıklar ve ekonomik darboğazlarla yüzleşmek zorunda kalır. Tüm bunlara rağmen, Küba halkının kültürel direnci, dayanışması ve mücadele ruhu ön plana çıkartılıyor.
Son bölümde Küba’nın günümüzdeki durumu da işleniyor. Fidel Castro’nun görevini kardeşi Raúl Castro’ya devretmesi, ardından gelen reform girişimleri, ABD ile ilişkilerde yaşanan yumuşama ve sonrasında tekrar gerilim süreci, tarihsel bir devamlılık içinde aktarılıyor. “From Columbus to Castro” belgeseli, sadece siyasi tarih değil, aynı zamanda toplumsal yapı, dış ilişkiler, ekonomi ve kültür açısından da Küba’yı anlamak isteyen izleyiciler için kapsamlı ve derinlikli bir anlatım sunuyor. Geçmişin izlerinin bugüne nasıl yansıdığını gösteren bu yapım, Küba’nın zengin ama zorlu tarihini tüm yönleriyle gözler önüne seriyor.
Yapım: LOOKS International & INA
